แม่ท้องต้องรู้! รกค้าง หลังคลอด อันตรายอาจตายได้

รกค้าง ภาวะเสี่ยงเฉียบพลันสำหรับคุณแม่หลังคลอด แม้จะคลอดทารกออกมาแล้ว แต่หากไม่คลอดรก ก็อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ เรามาทราบถึงความเสี่ยง อาการ และความผิดปกติต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้น และแนวทางที่จะช่วยให้คุณแม่ปฏิบัติตัวได้อย่างถูกต้อง หากต้องตกอยู่ใน ภาวะรกค้าง

“รก” สายใยแม่และลูก

รกเป็นอวัยวะพิเศษของคุณแม่ในช่วงตั้งครรภ์ ที่ถูกสร้างมาพร้อม ๆ กับทารก โดยหลังจากคุณแม่ตั้งครรภ์ร่างกายจะเริ่มสร้างเซลล์ 2 ส่วนไปพร้อมกัน ส่วนที่  1 คือ เซลล์ที่ประกอบกันเป็นทารก และอีกส่วน คือ  รก ซึ่งเกาะอยู่ด้านในผนังมดลูก โดยรกประกอบด้วย สายสะดือ เยื่อหุ้มรก และเนื้อรก หน้าที่สำคัญของรก ได้แก่ การส่งผ่านเลือด ลำเลียงอาหารและอากาศ ขับถ่ายของเสีย และสร้างฮอร์โมนเพื่อความเหมาะสมกับการเจริญเติบโตของทารก และระบบการตั้งครรภ์ เช่น สารภูมิคุ้มกันและต้านทานโรคต่าง ๆ ฮอร์โมนกระตุ้นการผลิตน้ำนม ฮอร์โมนที่ช่วยลดความเจ็บปวดในการคลอดและลดความเสี่ยงในการแท้งอีกด้วย

รู้หรือไม่? คลอดลูกแล้ว ต้องคลอดรก

ขั้นตอนในการคลอดลูกตามธรรมชาติแล้ว เมื่อครรภ์พร้อมคลอด ปากมดลูกเปิด 10 เซนติเมตร ทารกจะค่อย ๆ เคลื่อนออกมาทางช่องคลอด ตามแรงเบ่งของคุณแม่ หลังจากทารกคลอดออกมาอย่างสมบูรณ์ประมาณ 5-10 นาที จะมีการคลอดรกก็คือ มีรกและเยื่อหุ้มทารกหลุดตามออกมาทางช่องคลอด แต่หากคลอดทารกเกิน 30 นาที แต่รกยังไม่คลอดออกมา นั่นเป็นสัญญาณเตือนที่บ่งบอกถึง ภาวะรกค้าง ซึ่งต้องเข้าสู่กระบวนการทำคลอดรกต่อไป

 

แค่ รกค้าง ถึงตาย จริงหรือ??

ภาวะรกค้างสามารถเกิดขึ้นได้ 2 ลักษณะ คือ รกค้างทั้งรก ที่อาจจะเกิดจากความผิดปกติของมดลูก เช่น รกลอกตัวไม่สมบูรณ์ ความผิดปกติของกล้ามเนื้อปากมดลูก ทำให้รกคลอดออกมาเองไม่ได้ หรือความผิดปกติจากการหดรัดตัวของมดลูกเอง ซึ่งหากรกไม่คลอดออกมา รกนั้นจะไปขัดขวางการหดรัดตัวของมดลูกหลังคลอด ทำให้เลือดไหลไม่หยุด เกิดภาวะตกเลือดจนเสียชีวิตได้ ในการรักษาคุณหมอจะทำการคลอดรกด้วยการฉีดฮอร์โมน เพื่อเร่งรกส่วนที่ค้างอยู่ให้หลุดลอกออกมา แต่หากไม่สำเร็จอาจจะต้องทำการล้วงรกเพื่อให้รกหลุดออกมาอย่างสมบูรณ์

ส่วน รกค้าง เพียงบางส่วน จากเศษรกที่ออกมาไม่หมดแล้วตกค้างอยู่ในโพรงมดลูก ทำให้เกิดการติดเชื้อ และเข้าสู่ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกอักเสบตามมา คุณหมอจะทำการอัลตร้าซาวน์เพื่อหาเศษรกที่ติดอยู่ภายใน และทำการขูดมดลูก เพื่อกำจัดเศษรก และรักษาการติดเชื้อต่อไป จะเห็นได้ว่าไม่ว่าจะรกค้างทั้งรก หรือเศษรกค้างบางส่วนก็เป็นอันตรายถึงชีวิตได้จริง ๆ

อ่านต่อ คลอดธรรมชาติ หรือ ผ่าคลอด แบบไหนปลอดภัยจากรกค้าง คลิกหน้า 2

คลอดธรรมชาติ หรือ ผ่าคลอด แบบไหนปลอดภัยจาก รกค้าง

คุณแม่หลายคนคงสงสัยว่า วิธีการคลอดธรรมชาติ หรือผ่าคลอด วิธีไหนมีความเสี่ยงต่อภาวะรกค้างน้อยกว่ากัน ในความเป็นจริงภาวะรกค้าง มีสาเหตุและปัจจัยจากสุขภาพร่างกายและมดลูกของคุณแม่เป็นทุนเดิม เช่น เคยผ่าคลอดมาก่อน มีภาวะรกลอกยาก รกเกาะต่ำ มีความเสี่ยงจากการแท้งมาก่อน เป็นต้น ดังนั้น วิธีการคลอดจะด้วยการคลอดตามธรรมชาติ หรือการผ่าคลอด จึงอาจจะไม่ใช่ปัจจัยหลักที่เกี่ยวข้องต่อความเสี่ยงจากภาวะรกค้าง

คุณแม่ที่มีความเสี่ยงต่อภาวะรกค้าง

• คุณแม่ที่เคยผ่าคลอด มีความเสี่ยงที่อาจจะเกิดเศษรกค้างจากรกฝังตัวแน่น ทำให้ในการคลอดรก อาจจะคลอดยากหรือคลอดไม่สมบูรณ์ และมีเศษรกค้างได้
• ตรวจพบว่ามีภาวะรกเกาะต่ำ คือ รกลงมาเกาะอยู่บริเวณส่วนล่างของมดลูก เมื่อคลอดทารกแล้ว รกไม่คลอดตามมา ทำให้เลือดไหลไม่หยุดและเกิดภาวะตกเลือด
• เคยขูดมดลูกมาก่อน คุณแม่ที่เคยขูดมดลูกมาก่อนจะมีความเสี่ยง เนื่องจากเยื่อบุโพรงมดลูกจะบาง ทำให้รกที่สร้างมาใหม่ เกาะแน่นผิดปกติ รกจึงคลอดยาก
• การติดเชื้อในเยื่อบุโพรงมดลูกจากการแท้ง ทำให้เนื้อเยื่อรกไม่แข็งแรง ฉีกขาดง่าย และส่งผลให้รกไม่สามารถคลอดออกมาได้เอง
• คุณแม่ที่เคยรกค้างในครรภ์มาจากการท้องก่อนหน้านี้ ย่อมมีความเสี่ยงต่อภาวะรกค้างในการท้องครั้งต่อ ๆ ไป

นอกจากนี้ ยังมีปัจจัยเสี่ยงที่สามารถพบได้จากการตรวจวินิจฉัยของแพทย์ เช่น ความผิดปกติของมดลูกจากการตั้งครรภ์ก่อนหน้านี้ การแท้งที่มีสาเหตุจากมดลูก คุณแม่อายุมาก หรือจากโรคประจำตัวของคุณแม่ เป็นต้น

 

อ่านต่อ รกค้างมีอาการอย่างไร และวิธีป้องกัน คลิกหน้า 3

อาการ และอาการแทรกซ้อน

รกค้างทั้งรก มีอาการที่สังเกตได้ คือ เลือดจะไหลไม่หยุดหลังจากคลอดทารก ซึ่งโดยทั่วไปแล้วคุณหมอจะทราบและให้การรักษาทันทีหลังคลอดทารกแต่ไม่คลอดรกเกิน 30 นาที ด้วยการล้วงรก หรือฉีดฮอร์โมนเร่งการบีบตัวของรก เพื่อลดการเสียเลือดจากภาวะตกเลือดหลังคลอด โดยอาการจากรกค้างทั้งรก มักจะไม่มีอาการเจ็บปวดที่ชัดเจน เพียงแต่จะมีอาการเลือดไหลไม่หยุด อ่อนเพลีย ซีด และขาดเลือด

อาการรกค้างบางส่วน สามารถเกิดได้หลังคลอดทันที หรือหลังจากคลอดเกิน 24 ชั่วโมงถึง 3 เดือน โดยหากแสดงอาการหลังคลอดทันทีก็จะทำให้เกิดการตกเลือด เลือดไหลไม่หยุดมีอาการเหมือนกับรกค้างทั้งรก แต่หากเกิดภายหลังคลอดสักระยะหนึ่ง มักจะเกิดจากการติดเชื้อของรกส่วนที่ไม่ได้ถูกคลอดออกมา ทำให้เกิดการอักเสบภายในมดลูก นำไปสู่อาการโพรงมดลูกอักเสบตามมา อาการที่พบคือ มีไข้สูง มีเลือดออกทางช่องคลอด มีน้ำคาวปลาสีแดง มีกลิ่นเหม็นไหลต่อเนื่อง 2-3 สัปดาห์หลังคลอด ปวดท้องน้อยจากการบีบตัวของมดลูก

แม่ที่เคยมีประวัติรกค้างจะสามารถมีลูกได้อีกหรือไม่

ภาวะรกค้าง สามารถเกิดขึ้นซ้ำได้อีก เนื่องจากการรักษาด้วยการขูดมดลูกจากการตั้งครรภ์ครั้งก่อนจะทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกบางลง เมื่อมีการตั้งครรภ์ใหม่ รกที่เกิดใหม่จึงฝังตัวแน่น และหลุดลอกยากกว่าเดิม จึงทำให้มีโอกาสเกิดรกค้างได้ แต่ไม่ต้องกังวล ถึงแม้ว่าจะมีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวะนี้สูง แต่คุณแม่ก็สามารถตั้งครรภ์ได้ โดยต้องแจ้งคุณหมอเพื่อขอคำแนะนำและวางแผนในการดูแลครรภ์และคลอดได้อย่างปลอดภัย

 

การป้องกันและดูแลตนเอง ให้รู้เท่าทันภาวะรกค้าง

คุณแม่ที่เคยเกิดภาวะรกค้างมาก่อนหรือยังไม่เคยเกิด ก็สามารถป้องกันและดูแลตนเองได้ขณะตั้งครรภ์ เช่น การศึกษาข้อมูล สาเหตุ ปัจจัยเสี่ยงที่อาจจะเกิดภาวะรกค้าง และหาวิธีป้องกัน ดังนี้

• หากเคยมีประวัติรกค้าง ควรแจ้งคุณหมอตั้งแต่ฝากครรภ์ เพื่อจะได้เตรียมตัววางแผนในการคลอดได้อย่างปลอดภัยทั้งคุณแม่และคุณลูก
• ตรวจอัลตร้าซาวน์ครรภ์ เพื่อหาความผิดปกติของครรภ์ในคุณแม่ที่มีความเสี่ยงสูง และตรวจครรภ์ตามนัดหมายสำหรับคุณแม่ทั่วไป
• คุณแม่ควรดูแลร่างกายและจิตใจให้สมบูรณ์แข็งแรง อย่าวิตกกังวลมากจนเกิดความเครียด เพราะภาวะรกค้าง แม้จะเกิดได้แต่ก็สามารถรักษาได้
• หากเกิดความผิดปกติระหว่างตั้งครรภ์ เช่น มีเลือดออกทางช่องคลอดแบบผิดปกติ ปวดท้องน้อยต่อเนื่อง ควรรีบพบคุณหมอ เพราะอาจเป็นสัญญาณเตือนของโรคแทรกซ้อนอันนำมาสู่ภาวะรกค้างได้

ภาวะรกค้างหลังคลอด  ภัยเงียบคร่าชีวิตที่คุณแม่ไม่ควรละเลย  แต่หากเข้าใจ  รู้วิธีการเตรียมตัว และปฏิบัติตัวอย่างถูกต้อง ก็จะช่วยให้คุณแม่ปลอดภัย ไม่ต้องกังวลกับภาวะรกค้างหลังคลอดอย่างแน่นอน

 อ่านต่อ บทความน่าสนใจอื่นๆ คลิก

รกลอกตัวก่อนกำหนด ภาวะอันตราย ตายได้ทั้งแม่และลูก

รกเกาะติดแน่น อันตรายถึงต้องตัดมดลูก

ชมคลิป จำลองเหตุการณ์ “ภาวะตกเลือดหลังคลอด”

---

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

นพ.ปกรณ์ จักษุวัชร และ รศ.พญ. เฟื่องลดา ทองประเสริฐ.ความผิดปกติของรก (Placental abnormalities).

รศ.พญ.ประนอม บุพศิริ.รกค้าง (Retained placenta).

ศ.เกียรติคุณ พญ.พวงทอง ไกรพิบูลย์.รก (Placenta).